Κορτιζόλη και Διατροφή

Σύνθεση:

Η κορτιζόλη συντίθεται στη φλοιώδη μοίρα των επινεφριδίων, από την κορτιζόνη, η οποία είναι αδρανής μέχρι να μετατραπεί στη δραστική υδροκορτιζόνη. Ο χημικός τύπος της τελευταίας είναι: C21H30O5. Συνοπτικά η βιοσύνθεση της κορτιζόλης λαμβάνει χώρα ως εξής:

από την χοληστερόλη σχηματίζεται πρεγνενολόνη, με την αποκοπή της πλάγιας αλυσίδας με σπάσιμο του δεσμού μεταξύ των ατόμων άνθρακα C-20 και C-22 και την προσθήκη μιας κετονικής ομάδας στο άτομο C-20. Η τελευταία αντίδραση αποτελεί και το καθοριστικό βήμα της ταχύτητας της συνολικής αντίδρασης και συντελείται από τη δεσμολάση της χοληστερόλης, που είναι συνδεδεμένη στων εσωτερική μεμβράνη του μιτοχονδρίου και ανήκει στην ομάδα των ενζύμων P-450 του κυτοχρώματος. Στη συνέχεια η πρεγνενολόνη βγαίνει από το μιτοχόνδριο και μεταβολίζεται σε προγεστερόνη μέσω του ενζύμου 3β- υδροξυστεροϊδικής δεϋδρογονάσης, το οποίο ταυτόχρονα δρα και σαν ισομεράση, μεταφέροντας τον διπλό δεσμό μεταξύ των ατόμων άνθρακα C-5 και C-6 στα άτομα C-5 και C-4. Η προγεστερόνη μέσω ενός ενζύμου του κυτοχρώματος, την 17α-υδροξυλάση, μεταβολίζεται σε 17α- υδροξυπρογεστερόνη, η οποία με τη σειρά της θα υδροξυλιωθεί σε 11-δεσοξυκορτιζόλη μέσω του ενζύμου του κυτοχρώματος 21-υδροξυλάσης. Η 11-δεσοξυκορτιζόλη επιστρέφει πίσω στο μιτοχόνδριο για να μετατραπεί τελικά σε κορτιζόλη μέσω του ενζύμου του κυτοχρώματος 11β-υδροξυλάσης. Εναλλακτικά, η προγεστερόνη υδροξυλιώνεται στο άτομο C-21 σε 11-δεσοξυκορτικοστερόνη μέσω του ενζύμου του κυτοχρώματος 21-υδροξυλάση και στη συνέχεια στο άτομο C-11 σε κορτικοστερόνη με το ένζυμο του κυτοχρώματος 11β-υδροξυλάση. Η κορτικοστερόνη είναι το κύριο κυκλοφορούν γλυκοκορτικοειδές στους επίμυες και έχει τις ίδιες δράσεις που έχει η κορτιζόλη στους ανθρώπους.

Δράσεις:

Έχει πολλές άμεσες και έμμεσες δράσεις. Προκαλεί απώλεια μυϊκής μάζας, εναπόθεση λίπους, υπεργλυκαιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, οστεοπόρωση, καταστολή της ανοσολογικής αντίδρασης και ελαττωμένη παραγωγή συνδετικού ιστού που μπορεί να οδηγήσει σε φτωχή επούλωση τραυμάτων. Σε υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζει αλατοκορτικοειδή δράση, προκαλώντας κατακράτηση ιόντων νατρίου και απέκκριση ιόντων καλίου από τους νεφρούς. Η κορτιζόλη είναι επίσης απαραίτητη για τη φυσιολογική παραγωγή επινεφρίνης από το μυελό των επινεφριδίων.

Η χρησιμότητα της κορτιζόλης:

Η παραγωγή της κορτιζόλης έχει αγαθές προθέσεις: να δώσει ενέργεια στο σώμα όταν αυτό βρεθεί σε συνθήκες στρες (stress). Σκεφτείτε έναν πρωτόγονο άνθρωπο που ξαφνικά βλέπει μπροστά του ένα ζώο το οποίο είναι θανάσιμος εχθρός του. Στη θέα αυτή, το σώμα του απελευθερώνει διάφορες ορμόνες για να ανταπεξέλθει στην κατάσταση. Ο εγκέφαλος ενεργοποιεί γρήγορα τα νεύρα που ξεκινούν από κέντρα ελέγχου του εγκεφαλικού στελέχους. Αυτό προκαλεί απελευθέρωση νοραδρεναλίνης από ποικίλες δομές και αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια.

Η απελευθέρωση των ορμονών θεμελιώνει την αντίδραση μάχης ή φυγής, η άμεση αντίδραση που πρέπει να συμβεί ως απάντηση στον κίνδυνο. Όλοι αναγνωρίζουμε την αρχική αίσθηση μουδιάσματος, την εφίδρωση, την αυξημένη εγρήγορση, τους γρήγορους παλμούς, την αύξηση της αρτηριακής πίεσης και γενικά το αίσθημα φόβου που νιώθουμε, αμέσως μετά από το στρεσογόνο ερέθισμα. Ανάμεσα στις ορμόνες που δίνουν ορμή στους μυς για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο είναι και η κορτιζόλη η οποία τροφοδοτεί το αίμα με ενεργειακά καύσιμα όπως είναι η γλυκόζη και τα λιπαρά οξέα.

Το πρώτο που κάνει η κορτιζόλη είναι να αυξήσει αμέσως τη γλυκόζη στο αίμα (το σάκχαρο του αίματος) διασπώντας το γλυκογόνο που είναι αποθηκευμένο στο συκώτι. Επίσης προωθεί τη μετατροπή ορισμένων αμινοξέων σε γλυκόζη, μια διαδικασία που ονομάζεται γλυκονεογένεση. Ακόμη, ενισχύει τη λιπόλυση, την έξοδο των λιπαρών οξέων από τις αποθήκες τους προς το αίμα.

Με λίγα λόγια, η κορτιζόλη μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση που προκαλεί στρες, όπως όταν δεχόμαστε σωματική επίθεση. Μας διευκολύνει να χρησιμοποιήσουμε την ενέργεια που έχουμε αποθηκευμένη στο σώμα μας. Η ορμόνη είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης. Μάλιστα μια προσωρινή αύξηση της κορτιζόλης επιφέρει μια ήπια ευφορία στον εγκέφαλο.

Η κορτιζόλη δεν αυξάνεται μόνο όταν υπάρχει φυσική απειλή. Αυξάνεται πάντα όταν υπάρχει stress στον οργανισμό για οποιοδήποτε λόγο. Παραδείγματα αποτελούν η ασθένεια, η μυϊκή εξάντληση, ο πυρετός, ο πόνος, η χειρουργική επέμβαση, η υπογλυκαιμία ή ακόμα και το άγχος. Στις καταστάσεις αυτές, η κορτιζολη αυξάνεται με σκοπό να κινητοποιήσει τον μεταβολισμό του οργανισμού προς την κατεύθυνση της προσαρμογής του προς το παράγοντα που προκάλεσε το στρες.

Η αντιμετώπιση

Μέχρι στιγμής ελάχιστες μελέτες έχουν γίνει για το αν η κορτιζόλη μπορεί να μειωθεί παίρνοντας μέτρα κατά του στρες. Ο κιρκάδιος ρυθμός της κορτιζόλης ρυθμίζεται από το ρυθμό ύπνου – ξυπνήματος. Οι εκκρίσεις χαρακτηρίζονται από μικρή αύξηση το πρωί η οποία κορυφώνεται γύρω στις 8 π.μ. Κατόπιν αρχίζει σταδιακά να μειώνεται μέχρι τα μεσάνυχτα όπου τα επίπεδα της κυκλοφορίας είναι τα μικρότερα. Για τους ενήλικες οι φυσιολογικές τιμές είναι 8-24 mg/dl από τις 8 μέχρι τις 10 το πρωί και 2-17 mg/dl από τις 4 μέχρι τις 6 το απόγευμα.

Ιδού κάποιοι τρόποι με τους οποίους μπορείτε να ρίξετε τη κορτιζόλη αν βρίσκετε σε υψηλά επίπεδα.

1. Διαλογισμός. Ο διαλογισμός βοηθά να μειωθεί σημαντικά η κορτιζόλη και η αρτηριακή πίεση. Αυτό έδειξε μια μελέτη σε άτομα που έκαναν διαλογισμό για έξι εβδομάδες. Παρομοίως, οι συμμετέχοντες σε άλλη μελέτη του πανεπιστημίου Μαχαρίσι, που διαλογίζονταν καθημερινά για τέσσερις μήνες μείωσαν την κορτιζόλη κατά μέσο όρο 20%.

2. Μουσική. Η μουσική έχει ηρεμιστική επίδραση στον εγκέφαλο, ειδικότερα όταν έχουμε στρες. Ομάδα επιστημόνων του πανεπιστημίου της Οσάκα στην Ιαπωνία έπαιξαν μουσική σε μία ομάδα ασθενών που θα υποβάλλονταν σε κωλονοσκόπηση και κατέγραψαν μείωση 65% στην κορτιζόλη σε σύγκριση με άλλη ομάδα ασθενών που δεν άκουσε μουσική.

3. Ο ύπνος μειώνει την κορτιζόλη. Φυσιολογικά η παραγωγή της κορτιζόλης μειώνεται από τα μεσάνυχτα έως τις τέσσερις το πρωί. Το να μένει κάποιος ξύπνιος μετά τα μεσάνυχτα διαταράσσει το φυσιολογικό μοτίβο έκκρισης και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα της ορμόνης στον οργανισμό. Ποια είναι η διαφορά του να κοιμάται κανείς έξι αντί για οκτώ ώρες; 50% παραπάνω κορτιζόλη στο αίμα. Όταν μία ομάδα πιλότων κοιμήθηκε έξι ώρες ή λιγότερες για μία εβδομάδα ενώ βρίσκονταν σε υπηρεσία η κορτιζόλη στο σώμα τους αυξήθηκαν σημαντικά και παρέμειναν στην κατάσταση αυτή για δύο εικοσιτετράωρα, σύμφωνα με μελέτη του γερμανικού Ινστιτούτου Αεροδιαστιμικής Ιατρικής. Ο μεσημεριανός ή απογευματινός ύπνος μειώνει επίσης την κορτιζόλη σε όσους δεν καταφέρνουν να κοιμηθούν οκτώ ώρες το βράδυ.

4. Τσάι. Ανακούφιση και ηρεμία δίνει το τσάι (πράσινο ή μαύρο) σε όσους το επιλέγουν. Εθελοντές που συμμετείχαν σε μελέτη ερευνητών του University College London (UCL) στους οποίους δόθηκε μία αποστολή που προκαλούσε στρες έδειξε ότι η κορτιζόλη στα άτομα που πίνουν τσάι συστηματικά ήταν μειωμένα κατά 45% σε σύγκριση με εκείνα που δεν έπιναν τσάι. Βέβαια, ξέρουμε ότι η καφεΐνη όντως αυξάνει την κορτιζόλη (το τσάι περιέχει καφεινη) αλλά αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να σας τρομάζει. Ίσως τα φυτοχημικά όπως οι πολυφαινόλες και τα φλαβονοειδή να ευθύνονται για την ηρεμιστική ιδιότητα που έχει το τσάι.

5. Βγείτε με έναν φίλο και γελάστε. Ένας καλός φίλος που σας κάνει να λύνεστε στα γέλια καταφέρνει περισσότερα από το σας κάνει να ξεχνάτε τα προβλήματά σας: Ρυθμίζει τα επίπεδα κορτιζόλης στον οργανισμό σας και μπορεί να τα ρίξει ακόμα και 50%. Το γέλιο είναι αρκετό για να κατεβάσει τα επίπεδα κορτιζόλης στα μισά, λέει μια μελέτη του πανεπιστημίου Loma Linda.

6. Το μασάζ μειώνει την κορτιζόλη. Το μασάζ ρίχνει κατά 30% τα επίπεδα κορτιζόλης σύμφωνα με μελέτες της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου του Μαιάμι. Εκτός από το να κρατά σε χαμηλά επίπεδα την κορτιζόλη, το μασάζ μειώνει το στρες προτρέποντας την παραγωγή ντοπαμίνης και σεροτονίνης- δύο ορμονών που μας κάνουν να αισθανόμαστε όμορφα.

7. Βάλτε στη ζωή σας την άσκηση. Αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται περίεργο. Όλα τα είδη του στρες (φυσικό ή συναισθηματικό) δίνουν σήμα στον οργανισμό να αυξήσει τα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα. Η άσκηση είναι ένα είδος στρες που παράγει προσωρινά κορτιζόλη. Αλλά σύντομα η κορτιζόλη επανέρχεται στη φυσιολογική τιμή της μετά το τέλος της άσκησης. Η συστηματική άσκηση, χωρίς υπερβολικό τρόπο, τείνει να μειώνει τη σύνηθες ποσότητα της κορτιζόλης στο αίμα, ελαττώνοντας τα συμπτώματα του στρες.