Τα λειτουργικά τρόφιμα

Πως ορίζονται τα λειτουργικά τρόφιμα από τους διάφορους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς

Ο όρος «λειτουργικά τρόφιμα» (functional foods) από την άλλη πλευρά περιγράφει τα μοναδικά χαρακτηριστικά των τροφίμων που παρέχουν οφέλη για την υγεία πέρα από τη βασική διατροφή. Για την κατηγορία αυτή δεν υπάρχει ένας κοινός ορισμός. Σύμφωνα με τον ορισμό που προτείνει το ILSIτων ΗΠΑ, ένα τρόφιμο θεωρείται «λειτουργικό» όταν έχει τεκμηριωθεί σαφώς ότι, πέρα από τη διατροφική του αξία, έχει μία ή περισσότερες ιδιότητες ευεργετικές για την ανθρώπινη υγεία, είτε μέσω της βελτίωσης της κατάστασης της υγείας είτε μέσω της μείωσης των κινδύνων για την υγεία.

Το IMNASτων ΗΠΑ περιορίζει τα λειτουργικά τρόφιμα σε εκείνα τα τρόφιμα των οποίων η συγκέντρωση ενός ή περισσοτέρων συστατικών έχει τροποποιηθεί ή μεταβληθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να συνεισφέρει ως σύνολο σε μια υγιεινή διατροφή. Στον ορισμό αυτό δηλαδή δεν περιλαμβάνονται τα συμβατικά τρόφιμα.

Το IFICορίζει τα «λειτουργικά τρόφιμα» ως τρόφιμα τα οποία παρέχουν ευεργετικά για την υγεία οφέλη, πέραν της βασικής διατροφικής τους αξίας. Στην περίπτωση αυτή ακόμα και ένα συμβατικό τρόφιμο, π.χ. το πορτοκάλι ή το λεμόνι, πρέπει να ενταχθούν στα λειτουργικά τρόφιμα, καθώς περιέχουν σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις βιταμίνης C.

Στην Ιαπωνία, απ’ όπου ξεκίνησε η σύγχρονη τάση των λειτουργικών τροφίμων, τα προϊόντα αυτά προορίζονται για χρήση σε κανονική βάση από το γενικό πληθυσμό με στόχο την πρόληψη ασθενειών και διαταραχών που επηρεάζονται από τη διατροφή, όπως οστεοπόρωση, αθηροσκλήρωση, δυσκοιλιότητα και διαταραχές της εντερικής μικροχλωρίδας. Το 1991 εισήχθη στην Ιαπωνία ένα ειδικό νομοθεσιακό πλαίσιο που αφορά σε «τρόφιμα με ειδικές χρήσεις για την υγεία» (Food with Specific Health Use, FOSHU) και επιτρέπει, μετά από τη λήψη της σχετικής έγκρισης από το αρμόδιο Υπουργείο, να προβάλλονται για το τρόφιμο FOSHU οι αντίστοιχοι ισχυρισμοί υγείας. Σε αντίθεση με τα ισχύοντα στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία από το 2001 τα προϊόντα FOSHU μπορούν να έχουν και τη μορφή κάψουλας ή ταμπλέτας, αν και η πλειονότητα των προϊόντων αυτών διατίθεται - ακόμα τουλάχιστον - υπό τη συμβατική τους μορφή

Σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λειτουργικό τρόφιμο είναι εκείνο το τρόφιμο το οποίο περιέχει πρόσθετα συστατικά ή από το οποίο έχουν αφαιρεθεί συστατικά - είτε από το ίδιο το τρόφιμο είτε ως απόρροια ειδικής παραγωγής του - με αποτέλεσμα το τελικό προϊόν να εμφανίζει ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία του ανθρώπου. Τα πρόσθετα συστατικά μπορεί είτε να περιέχονται ήδη στο τρόφιμο (σε μικρή περιεκτικότητα) είτε να μην περιέχονται. Στα πρόσθετα αυτά συστατικά δεν περιλαμβάνονται οι βιταμίνες. Λειτουργικά τρόφιμα μπορούν να παραχθούν με την προσθήκη, αφαίρεση, τροποποίηση ή συμπύκνωση ενός ή περισσοτέρων συστατικών του τροφίμου ή με τη μεταβολή της βιοδιαθεσιμότητάς τους, οπότε περιλαμβάνονται σε αυτά και τα ειδικά σχεδιασμένα τρόφιμα (designer foods).

Πολλοί ενστερνίζονται πλέον την ιδέα ότι τα λειτουργικά τρόφιμα μπορούν να διαδραματίσουν συγκεκριμένο ρόλο σε κάθε περίοδο της ζωής τους και δέχονται ότι ορισμένα απ’ αυτά μπορούν να βοηθήσουν, για παράδειγμα, τις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες να μειώσουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης ή τους μεσήλικες άνδρες να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας.

Μολονότι είναι πράγματι πιθανό τα λειτουργικά τρόφιμα να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμα, είναι σημαντικό να μην επιτραπεί στους παραγωγούς να προβαίνουν σε δηλώσεις σχετικά με τα προϊόντα τους, οι οποίες βασίζονται σε εικασίες και όχι σε επιστημονικά στοιχεία. Θέλοντας να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη, ο διεθνής οργανισμός Codex Alimentarius του FAO / WHO  του ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης και εθνικοί ρυθμιστικοί φορείς προβαίνουν στη θέσπιση κανόνων, ώστε να διασφαλιστεί η έγκυρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση του καταναλωτή.

Σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, οποιαδήποτε δήλωση επί της συσκευασίας σχετικά με τα οφέλη ενός προϊόντος για την υγεία δεν πρέπει να είναι παραπλανητική και πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικές αποδείξεις. Ιδανικά,  πρέπει να αποδεικνύεται επιστημονικά ότι η εκάστοτε «ενεργή» ουσία απορροφάται από τον οργανισμό ή φτάνει στο σημείο όπου μπορεί να δράσει. Πρέπει, επίσης, να αποδεικνύεται ότι η κατανάλωση του τροφίμου στις συνήθεις ποσότητες έχει μετρήσιμη θετική επίδραση σε κάποιον βιοχημικό δείκτη, π.χ. στη χοληστερόλη, ή έχει ωφέλιμη δράση για τον οργανισμό, π.χ. μειώνει την πίεση στο αίμα.

Μολονότι τα λειτουργικά τρόφιμα φαίνεται να είναι ωφέλιμα για την υγεία, πρέπει να έχουμε επίγνωση των δυνατοτήτων τους και να τα καταναλώνουμε γνωρίζοντας ότι δεν είναι μαγική ασπίδα κατά των ασθενειών, αλλά απλώς ένα ευεργετικό για την υγεία βοήθημα που εμπλουτίζει μια συνολικά ισορροπημένη διατροφή, η οποία συνδυάζεται με σωματική δραστηριότητα.